De zorg snakt naar een nieuw, goed, duurzaam en toekomstbestendig model. Betaalbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid komen onder druk te staan. Grote uitdagingen doemen op: enorme stijging van zorgvraag door vergrijzing, toename van chronisch zieken, een snel veranderende maatschappij, steeds kritischer wordende patiënt, stijging van werkdruk, stijging van kosten. Door het huidige beleid zien zorgverleners zich (dikwijls) ook nog eens geplaatst voor een duivels dilemma doordat zij worden geconfronteerd met schijnbaar tegenstrijdige eisen en wensen van bijvoorbeeld patiënt, Inspectie, zorgverzekeraars. De situatie begint langzaam steeds meer te lijken op een tikkende tijdbom. Dat vraagt om een fundamenteel andere aanpak … en verandering dat is vaak voor alle betrokkenen eng.
Complexiteit zorgmarkt
De zorg(markt) is uitermate complex. Het heeft veel weg van een politiek, strategisch en organisatorisch slagveld. Visies botsen, maatregel wordt op maatregel gestapeld, waarbij deze elkaar soms zelfs tegenwerken. In plaats van de zorg(markt) en de ontwikkelingen tot in detail te bespreken, zal ik proberen de complexiteit te illustreren aan de hand van de volgende metafoor: de zorg als schip. Zie de zorg als een schip dat op weg is naar een aan de horizon gelegen bestemming, te weten goede betaalbare, duurzame zorg. Om deze bestemming te kunnen bereiken en onderweg geen kleerscheuren op te lopen is het cruciaal dat de gehele bemanning feilloos als één team weet samen te werken, dat eenieder zijn/haar rol feilloos invult.
Gebrek aan vertrouwen en focus op gezamenlijk resultaat
Helaas lijkt het besef dat teamwork essentieel is niet bij alle betrokkenen aanwezig te zijn. Of soms heeft men niet eens door dat ze toch echt onderdeel van het team zijn. De bemanning, denk aan overheden, zorgverzekeraars, (diverse) zorgaanbieders, ligt regelmatig met elkaar overhoop. Is er onenigheid over zaken als beloning, rolverdeling: wie mag de stuurman zijn en wie moet het dek zwabberen? En hoe we naar onze bestemming toe gaan, welke koers we gaan varen. Tot overmaat van ramp lijkt uit het oog verloren te zijn wie de kapitein is, of beter zou moeten zijn, namelijk de patiënt. Op ‘ons’ schip lijkt er ook nog sprake te zijn van een gebrek aan (onderling) vertrouwen en focus op het gezamenlijke resultaat. Lencioni leert ons dat dan ons team oftewel ons schip dan niet optimaal zal kunnen functioneren. Daarmee wordt het begrijpelijk dat ook de zo noodzakelijke zorgvernieuwing zal achterblijven. Zeker als dan ook nog vaak het rendement van zorgvernieuwing op een andere plek valt dan waar de investering gedaan moet worden.
Continue en snel veranderende omstandigheden
Ons schip bevindt zich op onrustige wateren. De omgeving verandert continue en veranderingen volgen elkaar steeds sneller op. De maatschappij is in transitie. De macht verschuift van instituties naar de maatschappij, het (“connected”) individu. Hierbij moeten instituties meerwaarde aan blijven tonen en de afstand met de maatschappij verkleinen om bestaansrecht te behouden. In de onderstaande figuren wordt dit op twee verschillende manieren grafisch weergeven.
Onze bemanning – lees zorgverleners, overheden, verzekeraars – lijkt nog veelal te denken en te handelen als ware het een 1.0 – 2.0 maatschappij. Het is nu eenmaal altijd spannend om te veranderen, om afscheid te nemen van het oude. Om te vernieuwen, zeker als dat te koste kan gaan van het huidige (business)model. Er is dus weerstand tegen verandering, weerstand tegen het opgeven van zekerheid, macht. Dat is vanuit hun gezichtspunt begrijpelijk. Toch is verandering hard nodig. Anders zullen ze vroeger of later door de kapitein ontslagen worden.
Hoe krijgen we ons schip op koers?
Tijdens het kwaliteitsforum over digitale zorg en zorgvernieuwing vroeg Gelle Klein Ikkink, programmadiecteur zorvernieuwing bij Ministerie van VWS zich af “Hoe krijgen we de zorgvernieuwing aan de gang? Hoe krijgen we de olifant aan het dansen“. Oftewel hoe krijgen we ons schip op koers en hoe krijgen we het op gang? De oplossingsrichtingen beginnen helder te worden als we, de hele bemanning EN de kapitein, maar blijven beseffen dat we allemaal in het zelfde schuitje zitten. Dat we een gemeenschappelijk doel hebben. Dat we het samen moeten doen, dat we elk onze rol en verantwoordelijkheid moeten oppakken. Dat we elkaar moeten (kunnen) vertrouwen en elkaar ook wat moeten gunnen. De vruchten plukken van een investering die door een ander gedaan is zonder te delen, dat leidt onherroepelijk tot problemen en wantrouwen. Oplossingen kunnen en moeten samen gevonden worden.
Samen op weg
Bij het zoeken naar en vinden van die oplossingen helpt het om de volgende vragen te stellen en te beantwoorden:
- Wie ben jij? Wat kan jij?
- Welk middelen heb jij? Zelf of via (keten)partners?
- Wie zijn jouw direct betrokkenen?
- Wat creëert toegevoegde waarde voor elk van hen?
- Hoe creëer je (samen) diensten waarvoor de bereidheid aanwezig is om te betalen in geld en/of wederdienst?
- Hoe zorg je dat jouw klanten jouw investeerders worden?
- Hoe zorg je ervoor dat de waardecyclus gesloten wordt, zodat de opbrengsten de kosten (ruimschoots) dekken?
Laten we weer even teruggaan naar de metafoor van ons schip. Door dit in nauwe samenwerking te doen raken we steeds meer en beter op elkaar ingespeeld en krijgen we de vaart erin. Door co-creatie geven we de toekomst zelf vorm … maatschappij 4.0. Ik daag eenieder uit om deze handschoen op te pakken! Het zal voor sommigen wel verandering betekenen. Maar als je iets anders wil dan moet je iets anders doen!
